طلسم و سنّت دیداری مردم مازندران (مطالعه ی موردی: نقشمایه های موجود در تکایای مذهبی استان مازندران)

طرّاحی آرایه های متنوّع در فضای معماری آیینی ایران، از دورترین ایام تاکنون همواره مورد توجّه تصویرگران، به ویژه هنرمندان عامیانه بوده است. ترسیم نقوش در اغلب بناهای سنّتی، از جمله تکایای مازندران که نوعی معماری آیینی تلقّی می شوند، در نوع خود چشمگیر است. مطابق پژوهش انجام شده، تصاویر به­جا مانده در این تکایا، در پیوند با اندیشه­ی اساطیری ایران و تفکّر دینی پس از اسلام و نیز مبتنی بر باورهای قومی این خطّه ترسیم شده اند؛ در این راستا، بین انواع طرح ها و نقوش در سقف و بدنه­ی بیرونی، آرایه­ی چشم­زخم که مبتنی بر باورهای عامیانه است، اهمیت ویژه ای دارد. اعتقاد به موضوع چشم­­زخم (چشم نظر) و ارائه­ی معادل تصویری آن از سوی هنرمندان عامیانه و رواج گسترده­ی آن در مناطق مختلف استان، این باور را به سنّت دیداری مبدل ساخته است که گاه در قالب اشکال حیوانی و گاه انتزاعی ترسیم شده است. این روند، نه تنها در زندگی روزمره قابل رؤیت است، بلکه در روند بهبود فعالیت کشاورزان و دامپروران اثر گذاشته و در تکایای مذهبی نیز مصوّر شده است. بهره گیری وسیع و همه­جانبه­ی موضوع مذکور، نگارندگان را بر آن داشت تا به چگونگی پیوند میان آرایه ها و مفاهیم برخاسته از چشم­زخم بپردازد. هم­چنین به این نکته پرداخته خواهد شد که چگونه برخی نگرش ها و اعتقادات عامیانه، در قالب سنّت دیداری، به انواع آرایه ها مبدل گشته و در تکایا فراگیر شده اند؟  نتایج به دست آمده، نشان می دهد، با توجّه به استعداد بالقوه­ی کشاورزی و دامداری این منطقه و ضرورت حفظ و گسترش آن و نیاز به مقابله با برخی عوامل مخرّب انسانی، نظیر چشم­زخم، برخی هنرمندان خوش ذوق را بر آن داشت تا به ساخت یا طرّاحی انواع طلسم مقابله بپردازند، آن­ها معتقدند که استفاده از طلسم و ترسیم آن، موجب آرامش روحی و روانی افراد می گردد و یا مردم و محصولات آن­ها با توسّل به آیات و اسماء الهی، از هر نوع گزند و چشم بد در امان می مانند.